آنوریسم یا کلاف مغزی

آنوریسم مغزی (کلاف عروقی مغز) عبارت است از ایجاد یک برآمدگی بادکنک مانند در دیواره یکی از شریان‌های مغز. گاهی اوقات آنوریسم، رشد کرده و پس از وارد کردن فشار بر ساختارهای مجاور خود، در نهایت پاره می‌شود. نشت یا پارگی عروق مبتلا به آنوریسم باعث علائم و عوارض مختلفی، از سردرد شدید  گرفته تا سکته مغزی یا مرگ، می‌شود.
در اکثر موارد، آنوریسم به طور اتفاقی و طی اسکنی که برای مشکل دیگری انجام می‌گیرد، تشخیص داده می‌شود. نوع و شدت خطرات ناشی از پارگی آنوریسم به محل و اندازه آن بستگی دارد. گزینه‌های درمانی موجود برای این عارضه عبارتند از تحت نظر قرار گرفتن توسط پزشک، جراحی‌های بسته و کلیپینگ (بستن آنوریسم با قرار دادن کلیپس در گردن آن)، عمل کوییلینگ، یا عمل با‌ی پس.

آنوریسم مغزی چیست؟

دایره ویلیس محل پیوند چهار شریان مغز است که دو عدد آن‌ها شریان‌های کاروتید و دو عدد دیگر شریان‌های مهره‌ای هستند، که مواد مغذی مغز (خصوصاً اکسیژن و گلوکز) را تأمین می‌کنند. این حلقه از شریان‌ها زیر مغز قرار گرفته و شریان‌های کوچکتری از آن‌ به سراسر مغز منشعب می‌شوند. گاهی اوقات در محل برخورد این شریان‌ها نقاط ضعیفی ایجاد می‌شود. در برخی موارد در این نقاط ضعیف برآمدگی‌هایی پر از خون به وجود می‌آید که در نهایت به کیسه‌هایی در رگ‌های خونی به نام آنوریسم تبدیل می‌شوند. با پاره شدن یا نشت کردن این نواحی کیسه مانند، خونِ خارج شده وارد بافت‌های مجاور می‌شود.

علت بروز آنوریسم مغزی چیست؟

آنوریسم مغزی (کلاف عروقی مغز) به علت‌های مختلفی بروز می‌کند، از جمله:
• فشار خون بالا
• تصلب شرایین
• تروما
• وراثت
• غیرعادی بودن جریان خون در محل پیوند شریان‌ها
علت‌های نادری نیز برای بروز آنوریسم وجود دارد. آنوریسم‌های مایکوتیک به دلیل عفونت دیواره شریان‌ها رخ می‌دهند. تومورها و آسیب‌های ناشی از ضربات می‌توانند باعث تشکیل آنوریسم‌ها شوند. مصرف مواد مخدر، خصوصاً کوکائین، نیز می‌تواند باعث التهاب و ضعیف شدن دیواره‌های شریان‌ها شود.

آنوریسم‌های مغزی چه علائمی دارند؟

آنوریسم مغزی (کلاف عروقی مغز) عارضه شایعی است. با توجه به نتایج کالبدشکافی‌های انجام شده، بیش از ۱% از افراد دچار آنوریسم‌هایی هستند که هرگز باعث بروز علائم یا مشکلی نمی‌شوند. اکثر آنوریسم‌ها کوچک باقیمانده و هرگز تشخیص داده نمی‌شوند. اما، برخی از آن‌ها به تدریج بزرگتر شده و به بافت‌های و عصب‌های اطراف خود فشار وارد می‌کنند. چنین آنوریسم‌های معمولاً به دلیل ایجاد برخی علائم شبیه به سکته مغزی، از جمله موارد زیر، تشخیص داده می‌شوند:
• سردرد
• بی‌حسی یا ضعف یک طرف صورت
• گشاد شدن مردمک چشم
• اختلالات بینایی
آنوریسم‌هایی که پاره شده یا نشت می‌کنند خطرناک‌ترند، زیرا آن‌ها می‌توانند منجر به سکته مغزی یا مرگ شوند. در این نوع آنوریسم‌ها، خون نشت کرده وارد یکی از غشاهای پوشاننده مغز (مننژها) و کانال نخاعی می‌شود. به این وضعیت، خونریزی زیر عنکبوتیه یا هموراژ ساب آراکنوئید (هموراژ= خونریزی+ ساب= زیر+ آراکنوئید= یکی از غشاهای پوشش دهنده مغز) گفته می‌شود.

سردرد ناشی از آنوریسم مغزی چگونه است؟

سردرد ناشی از نشت آنوریسم شدید است. خون نشت کرده به شدت مغز و غشاهای محصور کننده آن را تحریک کرده و باعث درد بسیاری زیادی می‌شود. هنگامی که بیماران درد خود را بدترین سردرد عمرشان توصیف می‌کنند، باید پزشک احتمال بدهد که ممکن است آنوریسم مغزی علت چنین دردی باشد. این سردرد معمولاً با تهوع، استفراغ و اختلالات بینایی و دید همراه است. البته، برای اطمینان از وجود آنوریسم، علاوه بر وجود سردردی با این شدت، می‌بایست مواردی که عوامل خطرزای نشت آنوریسم تلقی می‌شوند نیز مشاهده و بررسی شوند.

آنوریسم مغزی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص آنوریسم مغزی زمانی آغاز می‌شود که پزشک احتمال دهد بیمار مبتلا به این عارضه است. عموماً سابقه سردرد، شروع ناگهانی سردرد همراه با خشکی گردن و مشاهده ناخوشی ظاهری بیمار در حین معاینه، باعث می‌شود پزشک دستور به انجام سی‌تی‌اسکن (تومورافی رایانه‌ای) سر بدهد. اگر سی‌تی‌اسکن با فاصله ۷۲ ساعت از آغاز سردرد انجام شود، ۹۳% تا ۱۰۰% تمامی آنوریسم‌ها تشخیص داده می‌شوند. در مواردی که عارضه با سی‌تی‌اسکن قابل تشخیص نیست، پزشک با روش نمونه‌گیری از مایع مغزی نخاعی (LP، یا اسپینال تاپ) وجود خون در مایع مغزی- نخاعی که در فضای زیر عنکبوتیه در جریان است را تشخیص می‌دهد. برخی بیمارستان‌ها به جای نمونه‌گیری از سی‌تی‌ آنژیوگرافی استفاده می‌کنند.
اگر سی‌تی یا نمونه‌گیری وجود خون را نشان دهند، برای تعیین محل آنوریسم آنژیوگرافی انجام شده و بر اساس آن برای درمان برنامه‌ریزی می‌شود. در آنژیوگرافی، یک کاتتر وارد شریان‌ها مغز شده و پس از تزریق رنگ به درون شریان‌ها از مغز عکس گرفته می‌شود. این تکنیک می‌تواند با نشان دادن آناتومی شریان‌ها وجود آنوریسم و محل آن را مشخص کند. سی‌تی آنژیوگرافی یا ام‌آر آنژیوگرافی  را می‌توان، مانند آنژیوگرام‌های معمولی، بدون وارد کردن کاتتر به مغز نیز انجام داد. در مورد اینکه کدام نوع از آنژیوگرافی برای ارزیابی بیماران بهتر است اختلاف نظرهایی وجود دارد، اما در کل انتخاب هر یک از آن‌ها به شرایط و عارضه بیمار بستگی دارد.
در مواردی که علائم نشان دهنده وجود آنوریسم مغزی هستند باید احتمال وجود سایر عارضه‌ها نیز در نظر گرفته شود. زیرا سردردهای میگرنی،تومورها  و سکته مغزی نیز می‌توانند باعث علائم عصبی شوند.

آنوریسم مغزی چگونه درمان می‌شود؟

دارو درمانی

معمولاً دارو درمانی تنها گزینه‌ای برای درمان آنوریسم‌ها پاره نشده است. در اینجا، استراتژی‌های درمانی شامل ترک سیگار و کنترل فشار خون می‌شوند. زیرا این دو، تنها عوامل شناخته شده‌ای هستند که تأثیر قابل توجهی بر تشکیل، رشد و یا پاره شدن آنوریسم دارند. معمولاً برای بیمارانی که مبتلا به فشار خون بالا هستند، پزشک درمان را با تجویز داروهای کاهش دهنده فشار خون و یا رژیم غذایی و برنامه‌ ورزشی شروع می‌کند.

جراحی کلیپینگ

در حال حاضر، کلیپس‌های آنوریسم دارای صدها نوع مختلف با اندازه‌ها و شکل‌های متفاوت هستند. جراحی کلیپینگ یک عمل تهاجمی با یک فرایند تکنیکی چالش‌زا است. در این نوع جراحی، آنوریسم از طریق کرانیوتومی جدا می‌شود. کرانیوتومی یک عمل جراحی است که در آن دسترسی به مغز و رگ‌های خونی از طریق ایجاد شکافی در جمجمه امکان‌پذیر می‌شود. در این روش، بعد از شناسایی آنوریسم، جراح آن را با دقت از بافت‌های مجاور مغزی جدا می‌کند و سپس یک کلیپس فلزی کوچک (معمولاً از جنس تیتانیوم) را در گردن (قاعده) آنوریسم قرار می‌دهد.

کوییلینگ (کلاف پیچی) اندوواسکولار

یک متخصص نورولوژی مداخله‌ای ، می‌تواند مانند آزمایش آنژیوگرام که برای تشخیص آنوریسم انجام می‌شود، یک لوله را وارد شریان‌ها کرده و آن را با سیم‌های از جنس پلاتین یا لاتکس پر کند. این کار مانع از ورود خون بیشتر به آنوریسم شده و در نتیجه مشکل را رفع می‌کند.
کوییلینگ اندوواسکولار گزینه مطلوبی برای درمان آنوریسم‌ها است زیرا به شکافتن جمجمه نیازی نداشته و عموماً در زمان کوتاه‌تری انجام می‌شود، که در نتیجه داروی بیهوشی کمتری به بیمار تزریق می‌شود. در هر حال، میان روش‌های کلیپینگ و کوییلینگ تفاوت‌های مهمی، از جمله تفاوت در نوع آب‌بندی (مانع) ایجاد شده، وجود دارد. البته، هنوز مشخص نشده که نتیجه کوییلینگ در دراز مدت چقدر دوام دارد، به علاوه کوییلینگ برای همه آنوریسم‌ها مناسب نیست.